سوال: می خوستم بپرسم آیا شهرت و میل به مشهورشدن در انسان یک میل غریزی در انسان است (مانند شهوت) یا نه، اگر این میل در انسان است راه صحیح ارضای آن چیست؟ 

حب شهرت و میل به جلب توجه مردم، به مقدار ایجاد انگیزه برای حرکت و مسؤولیت پذیری در جامعه مفید است اما حساسیت بیش از آن مقدار موجب خودبینی، عجب و غرور و تکبر می شود و ناپسند است. انسان به صورت فطری و غریزی، شهرت خواه و خویشتن دوست است و خدای متعال این گرایش را در نهاد بشر قرار داده است.

پر واضح است آنچه به صورت طبیعی در سرشت ما قرار دارد، به اقتضای حکمت و مصلحت است و خدای متعال کاری که برخلاف حکمت و مصلحت باشد انجام نمی دهد. اگر حب شهرت که زمینه حب جاه که مالک شدن بر دل های مردمان است و همچنین حب ریاست و قدرت که نتیجه این دو است، در انسان نبود، یکی از بزرگترین نیازهای انسان به لحاظ اجتماعی که همانا نیاز به مدیریت و ریاست است، تأمین نمی شد و از این رهگذر جامعه انسانی دچار هرج و مرج و بی نظمی می گشت.

دوست داشتن انتشار نام و آوازه و به تبع آن مالک شدن بر دل ها و تسخیر قلوب دیگران، زمینه ریاست و تسلط گروهی را بر جامعه فراهم می آورد و باعث آن می شود که اجتماع انسان به نحوی مدیریت شود و نظم و انتظام یابد. به لحاظ ارزیابی اخلاقی و ارزشیابی وجود این غریزه در انسان، باید به این نکته اساسی توجه نمود که گرچه اصل وجود این گرایش حکیمانه و مورد نیاز است؛ ولی چنانچه از حد اعتدال و حیثیت ابزاری آن در جهت مدیریت صحیح و عادلانه جامعه، خارج شود، به صورت ضد ارزشی و رذیلت ظهور خواهد نمود.

حالت افراطی این غریزه آن است که آدمی شهرت و ریاست را برای خود شهرت و ریاست بخواهد واز خود قدرت لذت ببرد و به آن به صورت هدف بنگرد و نه ابزار خدمت رسانی به مردم و تعقیب اهداف بلند انسانی و یا اینکه خودخواهی به گونه ای بر او غالب شود که از محبوبیت اجتماعی برای استخدام دیگران و جمع مال و اختصاص امکانات دنیوی به خود استفاده کند.

حالت تفریطی آن نیز، عدم پذیرش هرگونه مسؤولیت و ریاست اجتماعی است که هر دو حالت، رذیلت اخلاقی و باعث اختلال نظام مدیریتی جامعه است.

از این گفته واضح گشت آنچه به عنوان رذیلت اخلاقی شمرده شده و در آیات و روایات اسلامی مورد مذمت قرار گرفته، حالت افراطی حب شهرت و جاه است که چنانچه به انگیزه غلبه، استبداد و ریاست بر مردم و خودخواهی و جمع ثروت دنبال شود رذیلتی است که ریشه در قوه غضبیه دارد و در صورتی که به انگیزه کامیابی در شهوات و لذات نفسانی باشد، از رذایل قوه شهوت به شمار می آید.

گرچه حالت تفریطی آن که باعث عدم احساس مسؤولیت و نبود تعهد اجتماعی و بی توجهی به سرنوشت جامعه می شود، نیز رذیلت اخلاقی بزرگی است که به نقصان قوه غضبیه در انسان باز می گردد.

در همین زمینه در قسمتی از کتاب «علم اخلاق اسلامی» آمده است: بدان که حب جاه و شهرت از مهلکات بزرگ است و طالب آ ن در واقع خواستار آفات دنیوی و اخروی است. کسی که نام او مشهور و آوازه اش بلند گردید، سلامت دنیا و آخرتش در خطر است، مگر این که خداوند وی را برای نشر دین خود مشهور سازد، بی آن که خود در طلب شهرت بکوشد.

 از این رو در مذمت جاه طلبی و شهرت خواهی آیات و اخبار بی شمار رسیده است. خدای سبحان می فرماید: «تلک الدار الاخره نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الارض ولا فسادا؛ آن خانه آخرت را برای کسانی قرار داده ایم که در زمین برتری و سرکشی و فسادی نخواهند» V} (قصص، آیه 83 - علم اخلاق اسلامی، ج 2، ص 461، فصل 20).

حب مقام و ریاست مذموم، ریشه در حب دنیا دارد. براى مقابله با چنین خصلت‏هایى بایستى:

 1- حقیقت دنیا و فناپذیرى آن را شناخت و این که هر قدر تعلق به آن بیشتر باشد، دل کندن از آن نیز سخت‏تر خواهد بود. پس چرا دل به چیزى که فناپذیر است ببندیم؟!

2- شناخت آخرت؛ اگر کسى هدف حیات را شناخت و فلسفه حضور خویش در این وادى را دانست و دریافت که حیات اصلى و کامل در آخرت است و دنیا پلى براى گذر و کسب کمالات مى‏باشد و آنچه که انسان را از توشه گرفتن از این مزرعه دست یافتن به کمالات بازمى‏دارد، همان خصلت‏هاى نکوهیده است. شناخت خصلت‏هاى ناپسند و پسندیده، شرط اول است.

پیامبران الهى نیز - که طبیبان روح و جان بودند - همین منظور را دنبال مى‏کردند.

ما طبیبانیم شاگردان حق- بحر قلزم دید ما را فأنفلق‏.

براى رهایى از خصلت‏هاى نکوهیده بایستى دل و جان را در اختیار مکتب تربیتى پیامبران قرار داد و از خویشتن مراقبت شدید کرد؛ تا مبادا آلوده به رذایل گردد.

براى این منظور به توصیه‏هاى زیر عمل کنید:

 1- ارتباط خود را با خداوند محکم کنید و به نماز و اوقات و آداب آن اهمیت بدهید؛ چرا که محور و عمود مکتب تربیتى اسلام نماز است که مى‏تواند بر محور خود آدمى را از زشتى‏ها باز دارد.

2- درباره خصلت‏هاى نکوهیده و پى‏آمدهاى آن مطالعه کنید. در این زمینه کتاب‏هاى زیر توصیه مى‏شود: - نقطه‏هاى آغاز در اخلاق عملى،مهدوى کنى - علم اخلاق اسلامى، ترجمه جامع‏السعادات - قلب سلیم، شهید دستغیب

 3- آیات قرآن را با تدبر بخوانید؛ به ویژه آیاتى که سرگذشت اقوام و قدرتمندان را بیان کرده است و نیز آیات مربوط به قیامت و معاد و... .

 4- هر شب نفس خود را مورد محاسبه قرار دهید؛ به گونه‏اى که این کار عادت و برنامه شما نشود. نیم‏ساعت وقت براى خود بگذارید و در آن زمان به محاسبه نفس بپردازید؛ به این صورت که چه کار ارزنده و چه کار نامناسبى کرده‏اید و چه خصلتى خود را نشان داده است و... بر خوبى‏ها خدا را شکر گزارید و بر بدى‏ها نفس را مورد عتاب و سرزنش قرار دهید.

5- جدولى براى صفات خوب و صفات بد، فراهم آورده، هر هفته به خود نمره بدهید. معدل را به دست آورید و سعى در کاستن از موارد منفى و افزودن به موارد مثبت کنید.

6- دائماً از خداوند بخواهید که شما را در کنترل نفس خویش یارى دهد و همواره از سر شیطان و نفس اماره به او پناه ببرید.

 7- بدانید که ریشه حب جاه و مقام در حب دنیا است و ریشه تمامی بدی ها در دنیا دوستی افراطی می باشد.